ލިވަރ (ފުރަމޭ ގެ) ކެންސަރާ

ލިވަރ (ފުރަމޭ ގެ) ކެންސަރާ

ޑރ. މުޙައްމަދް ޝިފާން

ލިވަރ ކެންސަރަކީ، ދުނިޔޭގައި ކެންސަރުގެ ސަބަބުން ނިޔާވާ މީހުންގެ އަދަދު އެންމެ ގިނަ ބަލިތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ، ޢާންމު ޞިއްޙަތަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ބޮޑު ގޮންޖެހުމެކެވެ. މިއީ ދުނިޔޭގައި 6 ވަނައަށް އެންމެ އާންމު ކެންސަރެވެ. އަދި ކެންސަރާ ގުޅުންހުރި މަރުތަކުގެ ތެރެއިން 3 ވަނައަށް އެންމެ ގިނަ މަރު ހިމެނޭ ބައްޔެވެ. 2022 ވަނަ އަހަރު، ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުން 866،000 އަށްވުރެ ގިނަ އައު ކޭސްތައް ރިޕޯޓުކުރެވިފައި ވެއެވެ. އަދި މަރުވި މީހުންގެ އަދަދު 760،000 އާ ކައިރިކުރިއެވެ. މި ބަލީގެ ބުރަ އިތުރުވާނެކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. 2040 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ކޭސްތަކާއި މަރުތަކުގެ އަދަދު %55 އިތުރުވާނެކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. (އައި.އޭ.އާރް.ސީ). 

މުހިންމު ތަފާސްހިސާބުތައް

• ބަލި ފެތުރުން:

ލިވަރ ކެންސަރުގެ އެންމެ މަތީ ރޭޓުތައް ފެންނަނީ އިރުމަތީ އަދި ދެކުނު އިރުމަތީ އޭޝިޔާގައެވެ.

 ޚާއްޞަކޮށް މޮންގޯލިއާ، މިޞްރު އަދި ވިއެޓްނާމްގައެވެ. މިއީ "ހެޕަޓައިޓިސް" އިންފެކްޝަންތަކާއި ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއާ ގުޅުންހުރި ސަބަބުތައް ގިނަވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ.. • ލިވަރ ކެންސަރުގައި ނިޔާވާ މިންވަރު މަތިވަނީ ގިނަފަހަރު މި ބަލި ދެނެގަނެވެނީ ވަރަށް ކުރިއަރާފައިވާ މަރުޙަލާތަކުގައި ކަމަށްވާތީއެވެ. އެހެން ކަމުން ފަރުވާގެ ގޮތްތައް މަދުވެ، ދިރިހުރުމުގެ ފުރުޞަތު ކުޑަވެއެވެ.

• ކުރިމަގުގެ ޓްރެންޑްތައް:

 2040 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް، އަހަރަކު ފެންނަ ކޭސްތަކުގެ އަދަދު 1.4 މިލިއަނަށް އަރާފާނެކަމަށް ލަފާކުރެވެއެވެ. މިއީ އުމުރުން ދުވަސްވާ މީހުންގެ އަދަދު އިތުރުވުމާއި، ފަލަވުމާއި ހަކުރު ބަލި ފަދަ ކަންކަމަށް ހުށަހެޅޭ މިންވަރު އިތުރުވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ.

މައިގަނޑު ރިސްކްތައް

1. ދިގު މުއްދަތަކަށް ދެމިގެންދާ ހެޕަޓައިޓިސް ބީ އަދި ސީ އިންފެކްޝަންތައް: މިއީ ދުނިޔޭގައި ލިވަރ ކެންސަރު ޖެހުމުގެ އެންމެ މައިގަނޑު ސަބަބެވެ. ކޭސްތަކުގެ ބޮޑު އަދަދެއް މިއާ ގުޅިފައިވެއެވެ.

2. ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއާ ގުޅުންހުރި ކަންކަން: ބަނގުރާ ބުއިމާއި، ދުންފަތުގެ އިސްތިޢުމާލުކުރުމާއި، ފަލަވުމާއި، ޓައިޕް 2 ހަކުރު ބަލި ހުރުމަކީ ލިވަރ ކެންސަރުގެ ނުރައްކާ ބޮޑުތަން އިތުރުކުރާ ކަންކަމެވެ.

3. އެފްލަޓޮކްސިންއަށް ހުށަހެޅުން: މިއީ ޚާއްޞަކޮށް ކާބޯތަކެތި ރައްކާ

ރުމުގައި ރަނގަޅު އުސޫލުތައް ނުގެންގުޅޭ ސަރަޙައްދުތަކުގައި، މިސާލަކަށް އޭޝިޔާ އަދި އެފްރިކާގެ ބައެއް ހިސާބުތަކުގައި، މުހިންމު ކަމެކެވެ.

4. ނޮން-އަލްކޮހޮލިކް ފެޓީ ލިވަރ ޑިޒީޒް (އެންއޭއެފްއެލްޑީ): މިއީ ފަލަވުމާ ގުޅުންހުރި ބައްޔެކެވެ. އަދި މިއީ ދުނިޔޭގައި އަލަށް ފާހަގަކުރެވެމުންދާ ނުރައްކާތެރި ކަމެކެވެ.

ޢަލާމާތްތަށް ދެނެގަތުން

ލިވަރ ކެންސަރުގެ ޢަލާމާތްތައް ގިނަފަހަރު ފާހަގަކުރެވެނީ ވަރަށް ފަހުންނެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ:

• ސަބަބެއް ނޭނގި ހަށިގަނޑުގެ ބަރުދަން ލުއިވުން

• ބަނޑުގައި ރިއްސުން ނުވަތަ ދުޅަވުން

• ޖޯންޑިސް (ހަމުގެ ކުލައާއި ލޮލުގެ ކުލަ ރީނދޫވުން)

• ވަރުބަލިވުމާއި މޭލެނބުން އަވަހަށް ދެނެގަތުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް މިއީ ވަރަށް ދަތި ކަމެކެވެ. އެއީ ފުރަތަމަ މަރުޙަލާތަކުގައި ވަކި ޚާއްޞަ ޢަލާމާތްތަކެއް ނުފެންނާތީއެވެ. ދިގު މުއްދަތަކަށް ދެމިގެންދާ ހެޕަޓައިޓިސް ނުވަތަ ސިރޯސިސް ފަދަ ނުރައްކާތެރި ޙާލަތްތަކުގައި ތިބޭ މީހުން ސްކްރީންކުރުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ.

ފަރުވާގައި ހިމެނޭ ކަންކަން

• ސަރޖަރީ މެދުވެރިކޮށް ނެގުމާއި ލިވަރ ޓްރާންސްޕްލާންޓް:

މިއީ ބަލި ވަކި ހިސާބެއްގައި އެކަނި ވާހާލަތެއް ގައި އެންމެ ރަނގަޅު ނަތީޖާ ލިބޭ ގޮތްތަކެވެ. (މާނަ އަކީ ގިނަ ހިސާބުތަކަށް ނުފެތުރި ހުރިނަމަ).

• އެބްލޭޓިވް ތެރަޕީތަކާއި ކީމޯތެރަޕީ:

 މިއީ ގިނަފަހަރު ބޭނުންކުރަނީ ކުރިއަރާފައިވާ ކޭސްތަކުގައެވެ(އިތުރު ހިސާބަށް ފެތުރިފަ ހުރުން، ފުރަމޭ ގެ އެއްހިސާބަށް ވުރެ ގިނަހިސާބުގައި ބަލި ހުރުން)

. • ޓާގެޓެޑް ތެރަޕީ އަދި އިމިއުނޯތެރަޕީ:

ސޯރަފެނިބް އަދި އެހެނިހެން ބޭސްތައް ފަދަ އަލަށް ތަޢާރަފުވަމުންދާ ބޭސްތަކުން ރަނގަޅު ނަތީޖާތަކެއް ފެންނަމުންދެއެވެ.

ރައްކާތެރިވުން

• ހެޕަޓައިޓިސް ބީ ވެކްސިން ޖެހުން: މިއީ ދުނިޔޭގައި ލިވަރ ކެންސަރުގެ ކޭސްތައް މަދުކުރުމަށް (ހެއްކާއެކު)ސާބިތުވެފައިވާ ކަަމެކެވެ.

• ހެޕަޓައިޓިސް ސީ ސްކްރީންކުރުމާއި ފަރުވާދިނުން: އެންޓިވައިރަލް ތެރަޕީތަކުގައި އައިސްފައިވާ ކުރިއެރުންތަކުން ވައިރަސް ނައްތާލެވި، ކެންސަރުގެ ނުރައްކާ ބޮޑުތަން ކުޑަކުރެވެއެވެ.

• ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް ބަދަލުގެނައުން:

މިގޮތުން ބަނގުރާ ބުއިމާ ދުރުވުން، ހަށިގަނޑުގެ ބަރުދަން ރަނގަޅު މިނެއްގައި ބެހެއްޓުމާއި، ރަނގަޅު ކާނާ ކެއުމަކީ ނުރައްކާތެރި ކަމުގެ މިންވަރު މަދުކުރެވޭނެ ގޮތްތަކެކެވެ.

ޢަމަލުކުރުމަށް އަވަސްވެގަތުން

ލިވަރ ކެންސަރާ ދެކޮޅަށް ކުރެވޭ މަސައްކަތްތަކުގައި އިސްކަންދޭންވާނީ ރައްކާތެރިވުމަށާއި، އަވަހަށް ދެނެގަތުމަށާއި، ފަރުވާ ލިބިގަތުމުގެ ފުރުޞަތު ފަހިކޮށްދިނުމަށެވެ. ސިޔާސަތު ކަނޑައަޅާ ފަރާތްތަކާއި ޞިއްޙީ ނިޒާމުތަކުން ވެކްސިން ޖެހުމުގެ ޕްރޮގްރާމްތައް ފުޅާކޮށް، ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކޮށް، ޞިއްޙީ ޚިދުމަތްތަކުގައި ހުރި ތަފާތުތައް ނައްތާލުމަށް މަސައްކަތްކުރަންވާނެއެވެ. މިއީ ގައުމީ އަދި ދުނިޔޭގެ ފެންވަރުގައި މި ބަލީގެ ނަތީޖާތައް ރަނގަޅުކުރުމަށް ކުރެވިދާނެ، އެންމެ މުހިއްމު އެއް އަމަލެވެ.